به روز شده در شهریور ماه 1403
مناسبات فی‌مابین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ایتالیا از یک پشتوانه غنی تاریخی، فرهنگی و تمدنی برخوردار است که همین عامل در پیشبرد روابط دوجانبه در همه اعصار بسیار حایز اهمیت و مؤثر بوده است. اقتصاد مکمل، قرار داشتن دو کشور در دو منطقه حساس استراتژیک جهان یعنی خاورمیانه و مدیترانه و نگاه مثبت مردمان ایران و ایتالیا به یکدیگر از مهمترین زمینه‌های توسعه مناسبات دو جانبه در کنار جایگاه فرهنگی و تمدنی بزرگ ایران و ایتالیا می‌باشد.
الف) روابط قبل از انقلاب اسلامی:
تاریخ روابط سیاسی ایران و ایتالیا به صورت عام آن به دوران اشکانیان باز می‌گردد یعنی زمانی که ایران و رم باستان دو قدرت بزرگ جهانی بودند. با سقوط امپراطوری رم و انقراض سلسله ساسانی، روابط دو کشور نیز برای مدتی دچار رکود شد ولی متعاقباً در دوران صفویه، مجدداً اوج گرفت. در دوران زمامداری شاه عباس صفوی در مدت بیش از چهار دهه حکومت خویش سعی کرد تا با دولت ونیز رابطه برقرار کند. او حسنعلی بیک بیات، آنتولی شرلی و اسدبیک را بدین منظور روانه ونیز کرد. اگرچه ایشان موفق به امضای قرارداد سیاسی نشدند اما اما روابط بازرگانی و تجاری در زمینه کالا و اسلحه به طور قابل ملاحظه‌ای جریان داشت. پس از اعلام وحدت ایتالیا در دوره قاجاریه، قرارداد مودت و موافقت نامه تجاری بین دو کشور منعقد گردید و از سال 1886 دو دولت اقدام به تاسیس سفارت دایمی در پایتخت های یکدیگر نمودند. سفرای ایران در ایتالیا در عصر قاجار به قرار ذیل هستند:
در دوران پهلوی اول که جامعه ملل ایتالیا (را که آن زمان موسولینی بر آن حکومت می‌کرد) تحریم کرد، ایران ابتدا تصمیم جامعه ملل را اجرا کرد اما از تیر ۱۳۱۵ از مجموعه تحریم‌کنندگان خارج شد و روابط عادی را با ایتالیا از سر گرفت. در دوران جنگ جهانی دوم و پس از اشغال ایران توسط متفقین، روابط ایران با ایتالیا و دیگر کشورهای محور، به‌طورمقطعی قطع اما پس از پایان جنگ جهانی دوم مجدداً از سرگرفته شد. در راستای پیشبرد برنامه‌های اقتصادی مشترک، از سال 1353 شمسی کمیسیون مشترک ایران و ایتالیا برای همکاری‌های اقتصادی آغاز به‌کار کرد. از مهمترین وجوه همکاری‌های ایران و ایتالیا در این دوران، همکاری‌های نظامی است. روابط نظامی ایران و ایتالیا بین سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۳۶ میلادی وارد مرحله‌ی جدیدی شد. یعنی هنگامی‌که ارتش سلطنتی ایتالیا با تأمین تجهیزات و با آموزش نیروهای جوان ایرانی در ایجاد هسته‌ی اولیه نیروی دریایی مدرن ایران نقش مهمی‌بر عهده گرفت. بعدها این رویکرد با وقفه‌ای بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۵۵ میلادی تا دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی ادامه یافت. در 24 آذر ماه 1355 شمسی آقای جووانی لئونه، رییس جمهور وقت ایتالیا در رأس یک هیأت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به ایران سفر کرد. از مهمترین اسناد امضا شده در این دوران می‌توان به موافقتنامه فرهنگی بین دولتین ایران و ایتالیا (1337)، عهدنامه مودت بین ایران و ایتالیا (1329)، قرارداد بازرگانی، اقامت و دریانوردی بین دولت ایران و دولت ایتالیا (1333) اشاره کرد.
سفرای ایران در عصر پهلوی به قرار ذیل می‌باشند:
ب) روابط پس از انقلاب اسلامی:
هم‌زمان با پیروزی شکوه‌مند انقلاب اسلامی، راهپیمایی‌هایی در طرف‌داری از ایران در ایتالیا صورت گرفت. با این حال با اوج‌گیری تنش در مناسبات ایران با ایالات متحده آمریکا، ایتالیا با امریکا در برخی موارد همراه شد و در تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران شرکت جست که همین عوامل تاحّدی موجب تیرگی روابط دو کشور به‌صورت دوره‌ای گردید. با این حال با توجه به نیاز متقابل به حفظ روابط اقتصادی و تجاری، طرفین سعی کردند به‌رغم وجود تحریم، قراردادهای گذشته خود را به اجرا درآورند. ایتالیا در مجامع بین‌المللی در موضوعات مرتبط با ایران در مقام مقایسه با دیگر کشورها، به‌طورنسبی سعی کرده است مواضع خود را به‌شکلی تعدیل نماید و بانی مخالفت با جمهوری اسلامی ایران نباشد.
در جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم صدام علیه جمهوری اسلامی ایران، ایتالیا با وجودِ داشتن پروژه‌ها و طرح‌های مشترک و متعدد عمرانی با عراق و داشتن مبادلات گسترده تجاری با آن کشور، اعلام بی‌طرفی و از هرگونه اظهارنظر صریح در این رابطه خودداری کرد و موضع‌گیری‌های خود را در چارچوب جامعه اروپا نشان داد. اگرچه ایتالیا در رابطه با کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط عراق در جنگ تحمیلی، این عمل جنایت‌کارانه را محکوم کرد ولی در دیگر موارد نقض مقررات بین‌المللی علیه ایران سکوت اختیار کرد. با خاتمه جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی، کمپانی‌های ایتالیایی تلاش کردند جایگاه مناسبی را در پروژه‌های زیربنایی و ساختاری جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه در زمینه‌های انرژی و فنی به‌خود اختصاص دهند. در این دوران شاهد اوج‌گیری همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور بوده‌ایم. سفر سه روزه آقای محمد خاتمی، رئیس جمهوری محترم وقت کشورمان به ایتالیا با دعوت رسمی دولت ایتالیا، به عنوان اولین سفر یک مقام بلند پایه ایرانی به کشورهای مرکزی و جنوبی اروپا، پس از انقلاب اسلامی ایران، در تاریخ ۱۸ اسفند ماه سال ۱۳۷۷، آغازگر دور جدیدی از مناسبات بود. در این دوره ایتالیا از شرکای مهم تجاری ایران و کشور ایران نیز سومین تأمین کننده نفت ایتالیا پس از کشورهای عربستان سعودی و لیبی محسوب می‌شد. وی در این سفر نشان طلایی شهر رم را از فرانچسکو روتلی شهردار رم دریافت کرد. در همین حال پس از طرح ایده گفت‌وگوی تمدن‌ها از سوی جمهوری اسلامی ایران، ایتالیا در زمره کشورهایی قرار گرفت که از ایده مذکور استقبال کرد اما اقدام ویژه‌ای حهت عملیاتی‌ساختن آن به‌عمل نیاورد.
در ۵ بهمن ۱۳۹۴، آقای دکتر حسن روحانی، رئیس محترم جمهوری وقت کشورمان به دعوت آقای سرجو ماتارلا، رئیس‌جمهور ایتالیا به رم سفر کرد و مورد استقبال رئیس‌جمهور ایتالیا قرار گرفت. سفر روحانی به ایتالیا، اولین سفر رئیس‌جمهوری ایران به یک کشور عضو اتحادیه اروپایی پس از یازده سال (دولت دوم آقای سید محمد خاتمی) به شمار می‌آمد. در این سفر ضمن دیدار و گفتگوهای چندجانبه میان رئیس‌جمهور ایران با رئیس‌جمهور و نخست وزیر ایتالیا، چندین سند همکاری به ارزش 20 میلیارد یورو به امضا رسید. متعاقب این دیدار در فروردین ماه 1395 آقای متئو رنتزی، نخست وزیر وقت ایتالیا در راس یک هیات عالی رتبه سیاسی و اقتصادی به تهران سفر کرد. در جریان این سفر 7 سند همکاری میان بخش های خصوصی و دولتی ایران و ایتالیا به امضا رسید. از جمله اسناد امضا شده می‌توان به یادداشت تفاهم همکاری در زمینه گردشگری و فعالیت های فرهنگی، تفاهم نامه همکاری صنعتی بین وزارت نیرو ایران و وزارت توسعه اقتصادی ایتالیا، چهارچوب همکاری راه آهن جمهوری اسلامی ایران و راه آهن دولتی ایتالیا، یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت انل و شرکت ملی صادرات گاز ایران، یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت فرودگاه‌های ایران و شرکت فرودگاه‌های میلان ایتالیا و یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت کارگاز سیستم ایران و شرکت دانیلی ایتالیا در زمینه تولید انواع مفتول، میلگرد و تسمه مورد نیاز صنایع خودرو اشاره کرد. البته گفتنی است که آقای محمود احمدی‌نژاد، رئیس محترم جمهوری وقت کشورمان نیز در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۸۷به دعوت سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحده (فائو) برای شرکت در کنفرانسی درباره بحران جهانی غذا همراه با هیئتی متشکل از وزرای خارجه و کشاورزی به رم سفر کرده بود.
مناسبات دیپلماتیک بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ایتالیا طی سال های اخیر به رغم فرازونشیب های بسیار همچنان پایدار مانده و می‌توان آن را در مقام مقایسه با مناسبات تهران با سایر پایتخت های اروپایی مثبت ارزیابی کرد. موافقتنامه همکاری‌های امنیتی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری ایتالیا (1381) و یادداشت تفاهم همکاری بین ایران و ایتالیا در زمینه مبارزه با مواد مخدر و مواد روانگردان (1377) از مهمترین اسناد بین دو کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌بوده اند. از سال 1401 متاثر از موضوعاتی مانند اتهامات حقوق بشری غرب علیه کشورمان، موضوع هسته ای و سپس اتهامات غرب علیه تهران در موضوع اوکراین، دولت جدید ایتالیا همسو با اتحادیه اروپایی و متحدان فراآتلانتیکی اقدام به اتخاذ برخی مواضع غیر سازنده علیه جمهوری اسلامی ایران نمود. با این حال با هوشیاری مقامات دو کشور، مناسبات دوجانبه سیاسی توانست سطح نسبتاً مطلوب سیاسی خود را بدست آورد که مهمترین مصداق آن برگزاری نشست رایزنی‌های سیاسی بین وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ایتالیا در سال 1402 و نیز کمیسیون مشترک کنسولی در ابتدای سال 1402 بود.
همچنین در تاریخ 4 شهریورماه 1403 آقای آنتونیو تایانی وزیر امورخارجه ایتالیا در تماس تلفنی با دکتر عباس عراقچی وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن تبریک انتخاب ایشان به عنوان وزیر امورخارجه در خصوص روابط دو جانبه و تحولات منطقه ای با یکدیگر رایزنی نمودند.
در آخرین تحول، با پیروزی جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری سال 1403 کشورمان، آقای ادموندو چیریلی، از سوی دولت و ملت ایتالیا این پیروزی را تبریک گفت. در همین حال خانم جورجا ملونی، نخست وزیر ایتالیا نیز در مرداد 1403 طی گفتگوی تلفنی با رئیس جمهور منتخب، ضمن تبریک انتخاب ایشان، درخصوص موضوعات منطقه ای و بین المللی رایزنی کرد.
لازم به ذکر است پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 15 سفیر و کاردار از سوی دولت ایران به قرار ذیل مدیریت مناسبات دوجانبه تهران- رم را در سفارت جمهوری اسلامی ایران عهده دار بوده اند. جناب آقای محمدرضا صبوری از آبان ماه 1401 به صورت رسمی‌به عنوان سفیر ایران در ایتالیا آغاز بکار کرده اند: